ΤΑ ΥΠΕΡΟΧΑ ΛΑΖΑΡΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΜΑΣ

 

ΤΑ ΥΠΕΡΟΧΑ ΛΑΖΑΡΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΜΑΣ

Κάθε άνοιξη κι ένας αναστημένος θεός

ανθίζει στις ψυχές των Ελλήνων

 

Του ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ*

Όπου και να πας, σ’ όποια γωνιά της Ανατολικής Μεσογείου κι αν φτάσεις, σ’ όποιο λιμάνι κι αν αράξεις, ένας αναστημένος νέος, θεός ή άνθρωπος, σε περιμένει! Μορφές νεανικές, ωραίοι νέοι, θεοί αληθινοί που καρτερούν πίσω από την αχλή του χρόνου για να φανερωθούν μέσα από τα λουλούδια της άνοιξης.

Το Σάββατο του Λαζάρου είναι ο πρώτος μεγάλος σταθμός στην πορεία που οδηγεί προς το Θείον Πάθος και την Ανάσταση.

«Εμαρτύρει ουν ο όχλος ο ων μετ’ αυτού ότε τον Λάζαρον εφώνησεν εκ του μνημείου και ήγειρεν αυτόν εκ νεκρών…».

Μια ανάσταση – προμήνυμα της άλλης, της ανάστασης του Θεανθρώπου.

Κάθε πασχαλιά κι ένας αναστημένος νέος ανθίζει μέσα στις ψυχές των Ελλήνων!

Μπορεί να τον λένε και Λάζαρο, μπορεί και Υάκινθο. Άλλαξαν οι εποχές, άλλαξε ο κόσμος, η χριστιανική πίστη έδωσε το μέγα μήνυμα της ελπίδας, αλλά οι συνήθειες άντεξαν.

 

Αναζητούμε τις ρίζες... Κάποτε ο αναστημένος νέος θεός είχε τη μορφή του Διονύσου, που τον είπανε και Ζαγρέα στην Κρήτη, ή και του ίδιου του βλαστικού Δία, του Κρηταγενή, εκείνου που γεννιόταν, πέθαινε κι ανασταινόταν κάθε χρόνο.

Ο Άδωνις στην Κύπρο, ο Ζαγρέας στην Κρήτη, ο Υάκινθος στη Λακωνία αλλά με κρητική – προϊστορική καταγωγή, ο Ατύμνιος στη λατρεία της ρωμαϊκής Γόρτυνας. Θεοί που αγαπήθηκαν με πάθος, λατρεύτηκαν με έκσταση και έμειναν στη μνήμη όχι ως μακρινός απόηχος μιας εποχής αλλά ως τελετουργικές εκφράσεις και διαχρονικοί συμβολισμοί της ελπίδας. Κι όπως γνωρίζομε, η παράδοση έχει τον τρόπο της να εκφράζει την κάθε εποχή, να μετουσιώνεται για να καλύπτει ανάγκες, κυρίως ψυχικές.

Όλοι τούτοι οι θνήσκοντες θεοί μπορεί και να συμπυκνώνονται σήμερα στη μορφή του Λαζάρου, του νέου από τη Βηθανία που γνώρισε τον θάνατο και την ανάσταση. Έτσι ακριβώς όπως συμπυκνώνονται στα λαϊκά έθιμά μας αιώνες και αιώνες πολιτισμού.

 

Από τον θάνατο στην ανάσταση, λοιπόν. Στον ακατάλυτο κι απέθαντο θρίαμβο της ζωής. Είναι η κυκλική πορεία που δεν έχει τέλος. Μέρες πασχαλιάς με τα λουλούδια να πλέκουν το στεφάνι του Λαζάρου. Και τα παιδιά να τραγουδούν σ’ ένα μικρό χωριό της Κρήτης, των Δωδεκανήσων, της Ηπείρου:

«Δεύρο έξω Λάζαρέ μου /

φίλε και αγαπητέ μου…»

 

 

Το ξύλινο απείκασμα του αναστηθέντος Λαζάρου

Στην Κρήτη το «Σαββάτο του Λαζάρου» ανοίγει ουσιαστικά τον μεγάλο εορταστικό κύκλο της Λαμπρής, τον πιο σημαντικό του ορθόδοξου κόσμου. Οι ετοιμασίες αρχίζουν από την προηγούμενη ή και την προ-προηγούμενη μέρα. Στα ορεινά του Ψηλορείτη οι γυναίκες ετοιμάζουν το ζυμωτό για τα «λαζαρόψωμα», στα χωριά της ανατολικής Κρήτης τα παιδιά ετοιμάζουν τους «Λαζάρους», καλάμια με σταυρούς, στεφάνια και λουλούδια της άνοιξης. Και παντού οι παπάδες και οι επίτροποι ετοιμάζουν τα βάγια, τους σταυρούς που μοιράζουν την Κυριακή των Βαΐων μαζί με ένα κλαδάκι ανθισμένης ελιάς.

Στην Κρήτη το Λαζαροσάββατο αρχίζει με την εμφάνιση των παιδιών στους δρόμους. Οι συνηθισμένοι αγερμοί είναι και πάλι παρόντες για να θυμίσουν πως η μέρα είναι διαφορετική, επίσημη, όπως συμβαίνει και με τη Μεγάλη Παρασκευή και με την πρώτη του Μάρτη. Έζησα το έθιμο στα παιδικά μου χρόνια, στόλισα τον «Λάζαρο» με λουλούδια και γνώρισα τη διπλή χαρά του εθίμου και της έναρξης των πασχαλινών διακοπών. Είπαμε «Λάζαρο» εκείνο το μακρύ στολισμένο καλάμι που κρατούσαμε στα χέρια προσδίδοντάς του συμβολική ταυτότητα: ήταν το σύμβολο της ημέρας, το σύμβολο των αγερμών, αλλά και το σύμβολο της ανάστασης.

Το καλάμι έχει ύψος περίπου δύο μέτρων. Στην κορυφή του ένα λυγισμένο χλωρό κλαδί (από ρογδιά, κυδωνιά ή άλλο δέντρο) σχηματίζει στεφάνι, περασμένο μέσα από δυο τρύπες που ανοίγονται στο καλάμι, σε απόσταση 30-40 εκατοστών η μια από την άλλη. Το λυγισμένο κλαδί στολίζεται με άνθη, μαργαρίτες, μαχαιρίδες (λαζαρικό σύμβολο επίσης) και, κυρίως, με ενδημικές ορχιδέες, που στον παιδικό συμβολικό κώδικα ταυτίζονται κι αυτές με την ανάσταση του Λαζάρου. Στο πάνω άκρο της κατασκευής σχηματίζεται ένας μικρός σταυρός (κι αυτός με λουλούδια) ή τοποθετείται ένα μεγάλο λευκό κρίνο. Κανονικά έπρεπε να περιμένουν οι καλαντιστάδες να τελειώσει η λειτουργία στην εκκλησία για να βγούνε στους δρόμους. Κανείς, όμως, δεν είχε τόσο υπομονή. Με το ξημέρωμα άρχιζαν οι πορείες στους δρόμους και οι στάσεις μπροστά σε κάθε πόρτα.

- Να τα πούμε;

Σήμερον έρχεται ο Χριστός

ο επουράνιος Θεός.

Εν τη πόλει Βηθανία...

 

Το στολισμένο καλάμι ή ξύλο φαίνεται να αποτελεί μια συμβολική αναπαράσταση του ίδιου του αναστημένου Λαζάρου. Ας προσέξομε τη λεπτομέρεια: Το στεφάνι βρίσκεται πάντα ψηλά, στην κορυφή, εκεί που θα μπορούσε να βρίσκεται το κεφάλι ενός ανθρώπου που θα είχε ανάστημα όσο και το ξύλο ή το καλάμι του Λαζάρου. Ο μέχρι χθες νεκρός φίλος του Χριστού όχι μόνο έχει αναστηθεί αλλά και κυκλοφορεί στους δρόμους επιδεικνύοντας στην κοινωνία το μέγιστο θαύμα της ανάστασης. Αυτήν ακριβώς τη βόλτα στους δρόμους την πραγματοποιεί με τη βοήθεια των παιδιών που σηκώνουν το ομοίωμά του. Ο κάθε νοικοκύρης που ανοίγει την πόρτα του για να ακούσει τα «λαζαροκάλαντα» βρίσκεται μπροστά σ’ ένα είδωλο, στο ομοίωμα του ανθρώπου που αναστήθηκε αλλά είναι ακόμη στολισμένος με άνθη.

 

Και στο τέλος οι ευχές:

 

Δεόμεθα στον Ύψιστον έτη πολλά να ζείτε

και τας ευχάς του να ’χετε δια να ευτυχείτε.

Ούτος, ο Θείος Λάζαρος να ’ναι βοήθειά σας

κι η Παναγία κι ο Χριστός να βλέπει τα παιδιά σας.

Του χρόνου πάλι να ’ρθομε μ’ υγεία να σας βρούμε

στον οίκο σας χαρούμενοι όλοι να τραγουδούμε

 

* Με αποσπάσματα από το βιβλίο μας «Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη»

 

ΣΗΜΑΝΙΚΗ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ ΓΙΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ: Για τυχόν αναδημοσιεύσεις είναι ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ η παράθεση ενεργού συνδέσμου: http://karmanor.gr/el/article/ta-yperoha-lazarika-ethima-mas