ΜΗΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΙΔΡΥΣΟΜΕ ΕΝΑ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ;

Μήπως πρέπει να ιδρύσομε ένα Μουσείο της Χαμένης Νεοελληνικής Συνείδησης;

Μια φάμπρικα στα Χανιά…

Ένα ρημαγμένο λιοτρίβι στα Αστερούσια μας κάνει να σκεφτούμε ξανά τι πρέπει να κάνομε για να πάει μπροστά ο τόπος!

Κάποτε αυτός ο τόπος μπορούσε να σταθεί πιο εύκολα στα πόδια του! Δεν ήταν μόνο η γη που πρόσφερε πλούτο, ούτε τα καράβια που έφευγαν από τα λιμάνια μας φορτωμένα πότε με λάδι, πότε με κρασί και πότε με σταφίδες. Ήταν κι η βιοτεχνία. Επινοητική, ευέλικτη, ευρηματική δραστηριότητα συγκεντρωμένη στα αστικά κέντρα, στα Χανιά, στο Ηράκλειο και στο Ρέθεμνος

Την αφορμή για τούτο το μικρό κείμενο μας έδωσε μια βόλτα σε κάποιο μικρό χωριό των Αστερουσίων. Ένα πεσμένο λιοτρίβι με όλα τα εξαρτήματά του έκανε μελαγχολικό το τοπίο. Πιεστήριο, μυλόπετρες, όλα εκεί, παρατημένα στη φθορά του χρόνου. Τα αγριόχορτα, οι τσουκνίδες και οι μολόχες σκέπαζαν τις πέτρες από τους πεσμένους τοίχους μαζί με τα μικρότερα χρειαζούμενα της παλιάς φάμπρικας.

Θαύμαζα το μέταλλο. Τόσα χρόνια, δεκαετίες ολόκληρες, εκτεθειμένο στη βροχή, χωρίς καμιά φροντίδα και καμιά συντήρηση, μοιάζει ακόμη καινούργιο.

Είναι φορές που μια μικρή λεπτομέρεια μπορεί να μας πει τόσα όσα ολόκληρο το τοπίο, ή κι ακόμη περισσότερα. Και τη λεπτομέρεια αυτή την είδα πάνω στη στρόφιγγα του πιεστηρίου. Ήταν η σφραγίδα του κατασκευαστή, σε ημικυκλική μορφή:

Ι. ΜΕΛΑΜΒΙΑΝΑΚΗΣ

ΧΑΝΙΑ

Δεν ξέρω τίποτα ούτε για τον Μελαμβιανάκη, ούτε για το εργοστάσιό του. Ξέρω όμως ότι η βιοτεχνία αυτή κατασκεύαζε εργοστάσια έκθλιψης ελαιόκαρπου, βαριά πιεστήρια, ίσως και άλλα είδη που δεν μπορούμε να τα ξέρομε σήμερα. Φαντάζομαι, όμως, ότι τόσο βαριά εξαρτήματα χρειάζονταν ανάλογες εγκαταστάσεις. Προφανώς κάποιο χυτήριο μετάλλων, κάποιο τμήμα σχεδιασμού…

Ε, λοιπόν, τότε, πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα προφανώς, η τεχνολογία δεν ήταν εισαγόμενη. Τα μηχανήματα επεξεργασίας των βασικών αγροτικών προϊόντων κατασκευάζονταν εδώ. Κι αν κρίνομε από τη διατήρηση του μετάλλου, η ποιότητά τους ήταν εξαιρετική.

Δεν τα αγόραζαν όλα από ξένες χώρες, δεν ήταν όλα εισαγόμενα! Η βιοτεχνία δούλευε με ντόπια χέρια. Οι τεχνίτες ήταν ντόπιοι. Τα κεφάλαια ντόπια.  

Η διάθεσή μου έγινε πιο μελαγχολική από το ρημαγμένο τοπίο. Σκεφτόμουν πόσα μηχανήματα κατασκευάζονται σήμερα στον τόπο μας. Ουσιαστικά τίποτα! Τα ελαιοτριβεία στην Ιταλία, οι διαχωριστήρες στη Γερμανία, όλα έξω. Κι αν πεις για τα άλλα είδη που χρησιμοποιούμε, θα βρεθούμε μπροστά στον παγκόσμιο βιομηχανικό χάρτη. Τις επόμενες μέρες κοίταζα τις χώρες προέλευσης όποιων σύγχρονων μηχανημάτων έβλεπα μπροστά μου: Γερμανία, Αμερική, Αγγλία, Κίνα, Ιαπωνία, Τουρκία, Μαλαισία, Κορέα... Πουθενά η Ελλάδα! Ούτε ένα τόσο δα πραματάκι ελληνικό δεν είδα.

Φεύγοντας από το χωριό με το παλιό λιοτρίβι συνάντησα στο ξέφωτο ένα συνεργείο που τοποθετούσε φωτοβολταϊκά. Σταμάτησα και ρώτησα τους τεχνίτες από πού μας έρχονται τα πάνελ. «Γερμανία», μου απάντησαν ξερά. Ο ήλιος δικός μας, λαμπρός και ζωοδότης, ο τόπος δικός μας, ηλιότροπος, ηλιόλουστος κι ηλιοπότης, οι συλλεκτήρες του ήλιου ξένοι. Κι ας ήταν οι Έλληνες τεχνικοί από τους πρώτους που ανέπτυξαν την τεχνολογία των ήπιων μορφών ενέργειας.

Ο Μελαμβιανάκης από τα Χανιά και το ξεχασμένο μέσα στα ερείπια δημιούργημά του μας δίνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο τη συνταγή για οικονομική ανάκαμψη της χώρας: παραγωγή στον τόπο μας, απασχόληση ντόπιου δυναμικού, αναπτυγμένη τεχνολογία…

Σήμερα εισάγομε μόνο. Μηχανήματα, τεχνολογίες, ακόμη και τρόφιμα. Η τεχνολογία κατασκευής ελαιοτριβείων ακολουθεί μια πανάρχαια λογική: όλα γίνονται με μηχανικό τρόπο· η έκθλιψη της ελιάς, η συμπίεση του ελαιοπυρήνα, ο φυσικός διαχωρισμός του λαδιού από τα απόνερα με την απλή λογική του διαφορετικού ειδικού βάρους (το λάδι επιπλέει ως ελαφρύτερο από το νερό). Πριν γίνουν όλα αυτά μεταλλικά, οι παλιότεροι τα κατασκεύαζαν με ξύλο. Η βιοτεχνία πήρε τη λαϊκή εμπειρία και δούλεψε πάνω σ’ αυτήν. Πάντρεψε τις παλιές ιδέες με καινούργιες, πρόσφερε στην παραγωγή νέα είδη. Πρόσφερε, όμως, και δουλειά σε εργαζόμενους και πλούτο στον τόπο.  

Υ.Γ.

Η φωτογραφία δεν είναι φετινή. Δεν ξέρω αν κάποια από τις συμμορίες που λυμαίνονται την ύπαιθρο και σαρώνουν οτιδήποτε μεταλλικό βρεθεί στο δρόμο τους, ξεσήκωσαν κι αυτό το μνημείο σαν παλιοσίδερο και το οδήγησαν στην (καταστροφική για την περίσταση) «ανακύκλωση». Η κοινωνία μας δεν έχει ούτε μουσειακή ούτε αρχειακή συνείδηση. Γιατί, αλλιώς, το πιεστήριο του Μελαμβιανάκη θα έπρεπε να βρίσκεται σε κάποιο μουσείο. Και δεν έχει σημασία αν ήταν Εθνολογικό, Λαογραφικό, Μουσείο Βιομηχανικής Αρχαιολογίας, Μουσείο Τεχνολογίας, ή Μουσείο της Χαμένης Νεοελληνικής Συνείδησης!