Η ΑΝΑΤΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ

Γέννηση, η ανατολή των πραγμάτων

 

ΠΑΠΑ ΓΙΩΡΓΗΣ ΧΙΩΤΑΚΗΣ Σφακιά, σφακιανός παπάς, Χιωτάκης

 

Του Νίκου Ψιλάκη (Υπέρ, τεύχος Δεκεμβρίου 2008)

 

Ξένος τοκετός εκ κόρης θεόπαιδος

 

Η φωνή που ραγίζει τη σκοτεινή νύχτα του Δεκέμβρη με λάμψεις φωτός, η ετήσια επανάληψη που μοιάζει καταφυγή. Ακούω πάλι το Λόγο καθώς ξεφυλλίζω το συναξάρι της μνήμης. Σε κάθε ναό γεννιέται κι ένας Χριστός. Προαιώνια η ελπίδα που γίνεται σάρκα, σαν την ανθρώπινη. Ταξινομώ και πάλι τις στιγμές και τις εικόνες. Σπήλαιο, φάτνη, ποιμένες· εικόνες – αρχέτυπα. Ένας παπάς ταπεινός, ένα παλιό βιβλίο κι ένα καντήλι. Βλέπω το χέρι του που ακουμπά στο χαρτί για να μη χάσει τις γραμμές στη γλυκιά (και κάποτε νοσταλγική) αρχαΐζουσα· δεν χρειάζεται να ξέρεις γράμματα πολλά για να καταλάβεις, αρκεί να ξέρεις να διαβάζεις τα σημάδια των ημερών, να τα καταφέρνεις στην ανάγνωση του κόσμου. Μου αρέσει που κάποτε οι παπάδες ήταν και ποιμένες μαζί, να, όπως γίνεται τώρα με τις εξαιρέσεις, πως ήξεραν από σπήλια και λέσκες, πως κατηφόριζαν στα χειμαδιά το φθινόπωρο, τυροκομούσαν, έσπερναν θέριζαν· ήξεραν τι σημαίνει ζεστασιά στις κρύες νύχτες του χειμώνα. Κοιτάζω τον παπά Γιώργη να μετρά τα Γράμματα με το δάκτυλο, να συλλαβίζει τον προαιώνιο Λόγο, Αυτόν που γνωρίζει ως άδηλη γραφή. Κάπου εκεί στην αυγή του κόσμου υπήρξε μια γέννηση. Ο παπά Γιώργης ξέρει την ιστορία όπως την άκουγε από παιδί.

Ναι, μια γέννηση, που άλλοι τη λένε Μεγάλη Έκρηξη, άλλοι βλέπουν το σκότος που διαλύεται. Από μια γέννηση αρχίζει ο κόσμος…

 

Γαβριήλ Μαμουγιώργης, Μονή Απανωσήφη

 

Η φωνή επανέρχεται…

 

Σήμερον ο Χριστός εν Βηθλεέμ γεννάται εκ Παρθένου

Σήμερον ο Άναρχος άρχεται και ο Λόγος σαρκούται…

 

Η γέννηση του φωτός είναι και νίκη του ήλιου. Του αήττητου. Κάποτε ήταν ο Μίθρας. Κάποτε στις κτήσεις των ρωμαϊκής αυτοκρατορίας έφταναν κατά ριπάς τα πειστήρια του μυστηρίου. Νέες θρησκείες, δεντρολάτρες και δεντροφόροι… Αλήθεια, πώς να μετρήσεις το χρόνο; Με τις κινήσεις των πλανητών, με τις τροπές του ήλιου ή μήπως με τους θεούς που παρελαύνουν τώρα μπροστά σου καθώς νιώθεις να πλησιάζουν Χριστούγεννα;

Θεία βρέφη των μύθων και μύθοι της λατρείας. Ένας νέος θεός ορίζει κάθε φορά την αρχή του κόσμου, κάποτε πάρεδρος μιας θεάς, κάποτε (ή μήπως πάντα;) εξαρτημένος από τον ετήσιο κύκλο, τον οποίο ο ίδιος ορίζει. Όχι, δεν είναι αντίφαση, κύκλοι επάλληλοι, κύκλοι σημαδεμένοι με την παραπομπή στο αρχέγονο. Και ποιμένες, και φάντες και σπήλαια, άλλοτε Δικταίον, άλλοτε Ιδαίον, δεν έχει σημασία το όνομα.

Πριν ακόμη έρθει ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, οι άνθρωποι ήξεραν πως πρέπει να περιμένουν κάθε χρόνο το θαύμα. Κι ήρθε μυστήριον μέγα. Ας συγχωνεύτηκαν οι παλιές συνήθειες σε μια ελπιδοφόρα συναίρεση. Μια Μεγάλη Μητέρα, άλλοι την έλεγαν και Μητέρα – Θεά, και Μητέρα των Θεών, φέρνει χαμόγελα στο χειμωνιάτικο τοπίο του κόσμου. Στη βυζαντινή εικονογραφία η Παναγιά έχει την πιο γλυκιά μορφή γιατί είναι μητέρα. Η θρησκευτική ζωγραφική της Ανατολής ανάδειξε το συναίσθημα μέσα από την πιο γαλήνια μορφή. Ακόμη κι όταν θρηνεί δίπλα στο Σταυρό, η Μητέρα διατηρεί στη μορφή της τις αποχρώσεις της κρυφής ελπίδας. Αρκεί να θέλεις να τη δεις.

 

Ακούω πάλι την ίδια φωνή, ανασύρω τις προαιώνιες μνήμες. Αλήθεια, πώς μπορεί να χωρέσει σε μια κύηση ο αχώρητος; Η μαγεία της ποίησης, λόγος σοβαρός, λέξεις διαλεγμένες, αντιθέσεις σαν παιγνίδια του Λόγου. Τα στερητικά άλφα παρόντα παντού: άσπορος, άσπιλος, αμόλυντος, άμωμος, αχώρητος, αμίαντος. Τα συναντώ άλλοτε δίπλα στον Χριστό και άλλοτε δίπλα στην Παναγιά. Καταλαβαίνομε καλύτερα έτσι…

 

Κύθηρα, Άγιος Γεώργιος στο βουνό

 

Ο Αχώρητος παντί πώς εχωρήθη εν γαστρί;

 

Και η εικόνα. Τα πράγματα παίρνουν μορφή και σχήμα. Ο αχώρητος… Πώς αλλιώς να το πεις; Ο Βυζαντινός υμνογράφος ξέρει πως θέλω να δω την εικόνα, να μετατρέψω τις λέξεις σε μορφές, τις μορφές σε κίνηση.

Η Παναγιά; Μήτηρ της ευδοκίας.

Ο υιός; Εικόνα του Πατρός.

 

Η γαρ απαράλλακτος εικών του Πατρός

μορφήν δούλου λαμβάνει

εξ απειράνδρου Μητρός προελθών…

 

Το μυστήριο ξένο και παράδοξο. Αλλά το βλέπω! Το ξένο γίνεται οικείο, το παράδοξο γίνεται συνήθεια, μετράμε τον κόσμο με γεννήσεις, κύκλοι ομόκεντροι και αέναοι.

 

Μυστήριον ξένον ορώ και παράδοξον

ουρανόν το σπήλαιον

θρόνον χερουβικόν της Παρθένου

την φάτνην χωρίον…

 

Ναι, τώρα καταλαβαίνω πως είναι «παρόντα όλα τα θαύματα».