Ο ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΛΙΟΝΤΑΚΗΣ ΓΙΑ ΤΑ "ΦΕΓΓΑΡΙΑ" - (Η ανθρώπινη μοίρα ευμετάβλητη όπως το φεγγάρι σφραγίζει τις ανθρώπινες ζωές)
Με μεγάλη συγκίνηση αναρτώ σήμερα ένα παλιότερο κείμενο του αλησμόνητου κι αγαπημένου ποιητή Χριστόφορου Λιοντάκη, που τον χάσαμε πριν από λίγους μόλις μήνες. Το είχε δημοσιεύσει στο λογοτεχνικό περιοδικό ΦΡΕΑΡ (τ. 8, Ιούλιος - Αύγουστος 2014, σελ. 536-537), με το οποίο συνεργαζόταν. Πρόκειται για μια ανάλυση σε βάθος του μυθιστορήματος «Δυο φεγγάρια δρόμο» με εύστοχες επισημάνσεις και παρατηρήσεις που με ξάφνιασαν τότε κι εξακολουθούν να με ξαφνιάζουν ακόμη.
Σελίδες κριτικής επαγρύπνησης:
ΒΙΒΛΙΟ
Νίκος Ψιλάκης, Δύο φεγγάρια δρόμο, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο 2013.
Η προσφορά του Νίκου Ψιλάκη στην ιστορία και τον πολιτισμό της Κρήτης είναι πραγματικά ανεκτίμητη. Δεινός ερευνητής και μελετητής διέσωσε και έκανε κοινό κτήμα πλήθος ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία και ανέδειξε διαχρονικά τον καθημερινό πολιτισμό της Κρήτης.
Μοναστήρια και ερημητήρια, βυζαντινές εκκλησίες, λαϊκές τελετουργίες, κρητική παραδοσιακή κουζίνα, το ελαιόλαδο, τα βότανα στην κουζίνα είναι μερικά μόνο από τα σημαντικά θέματα πού μελέτησε.
Με το μυθιστόρημά του Δύο φεγγάρια δρόμο μπαίνει στα βαθιά νερά της λογοτεχνίας και αποδεικνύεται ικανός δύτης, αφού κατάφερε να ανασύρει πολύτιμους θησαυρούς από την ταραγμένη μετεμφυλιακή δεκαετία του '50 στην Κρήτη. Ο εμφύλιος στην Κρήτη δεν είχε την αγριότητα και τις απώλειες που είχε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ωστόσο το μετεμφυλιακό κλίμα και στην Κρήτη χαρακτηρίζεται από την τρομοκρατία, τη σκιά του χωροφύλακα καθώς και από τα μίση και τα πάθη πού βρίσκονται σε μεγάλη έξαρση εξαιτίας της εμφύλιας σύρραξης. Αυτή την ατμόσφαιρα και το κλίμα μνημειώνει ο συγγραφέας με τρόπο ανάγλυφο και γλαφυρό, δημιουργώντας μια τεράστια τοιχογραφία όπου απεικονίζονται πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις.
Η δράση εξελίσσεται ανάμεσα σ' ένα ημιορεινό χωριό της Κρήτης με το χαρακτηριστικό όνομα Ανέγνωρο -γενέθλιος μάλλον τόπος του συγγραφέα- ένα κεφαλοχώρι-κωμόπολη και τη Χώρα, δηλαδή το Ηράκλειο.
Κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος είναι η ιστορία της οικογένειας Χλωρού -μιας οικογένειας πολύπαθης. Ο πατέρας χαρακτήρας τραχύς, πατέρας-αφέντης με απόλυτες συμπεριφορές που ενίοτε τον αυτοπαγιδεύουν. Η γυναίκα του ζει στη σκιά και το περιθώριο, όπως οι περισσότερες γυναίκες της εποχής, άβουλη μαριονέτα στα χέρια της ανδροκρατίας. Ο γιός φεύγει από την Κρήτη, κατατάσσεται στον Δημοκρατικό Στρατό και σκοτώνεται σε κάποια μάχη.
Η κόρη, η Ερατώ, που είναι και η κεντρική ηρωίδα, ζει μια βουβή τραγωδία: φιλάσθενη, κινδυνεύει να θεωρηθεί λεπρή από τις προλήψεις, την αμάθεια και τις εμπάθειες της εποχής και να κλειστεί στη Σπίνα Λόγκα ενώ συγχρόνως βρίσκεται υπό την άγρυπνη παρακολούθηση της χωροφυλακής εξαιτίας του αριστερού αδελφού της. Ζει απομονωμένη από τον κόσμο στη σκιά ενός ανεκπλήρωτου έρωτα. Η περιπέτεια της Έρατώς καταγράφεται με μεγάλη ενάργεια, γεγονός που δείχνει ότι ο συγγραφέας είναι βαθύς ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής και καταφέρνει να μεταδώσει τις ψυχικές μεταπτώσεις της ηρωίδας.
Γύρω από αυτή την ιστορία εξελίσσονται πολλές παράλληλες ιστορίες που συνδυάζονται μεταξύ τους, υπηρετώντας την αφήγηση. Πλήθος σκηνές από την καθημερινή ζωή και από ανθρώπινους χαρακτήρες. Μια ολόκληρη πινακοθήκη χαρακτήρων, όπου συνυπάρχουν: σκληροτράχηλοι ορεσίβιοι, θυμόσοφοι γέροντες, καταδότες, χωροφύλακες, συνεργάτες των Γερμανών, υποκριτές, υπολογιστές, γιατροί με υψηλό ήθος και ανθρωπιστικά ιδεώδη, φωτισμένοι κληρικοί και κρατικοί λειτουργοί, βασανισμένες γυναίκες, εξόριστοι, κρατούμενοι, γραφικοί τύποι, μεταμελημένες πόρνες. Όλο αυτό το ετερόκλητο πλήθος ο συγγραφέας το κινεί με ξεχωριστή μαεστρία, ανατέμνοντας σε βάθος την ατομική και κοινωνική ζωή.
Η πλοκή του μυθιστορήματος είναι στέρεη. Υπάρχει μια καταιγιστική ροή γεγονότων που κάποτε ανακαλεί αστυνομική δράση. Ο Ψιλάκης στοχεύει πάνω από όλα στην ποιότητα της γραφής, χωρίς να αγνοεί ότι πρέπει να διατηρεί σε εγρήγορση το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Πότε-πότε κάποιοι απόηχοι από τον Καζαντζάκη. Η γλώσσα ρέει αβίαστα. Οι λέξεις από την κρητική διάλεκτο ενσωματώνονται στη γραφή και επεξηγούνται από ένα σύντομο βοηθητικό γλωσσάρι.
Άξια θαυμασμού είναι η άμεση και σχεδόν κατανυκτική επαφή με τη φύση που υπάρχει διάχυτη στο μυθιστόρημα και που πολλές φορές έρχεται σε δραματική σύγκρουση με την αδυσώπητη πραγματικότητα. Αγρευτής των λαϊκών παραδόσεων, ο Ψιλάκης καταγράφει στο μυθιστόρημά του ένα περίεργο κρητικό έθιμο, που προκαλεί ξεχωριστή συγκίνηση, το αρνοκλήσι: όταν από κάποιο βοσκό κλέψουν ολόκληρο ή μέρος του κοπαδιού του, οι υπόλοιποι βοσκοί της περιοχής οργανώνουν μια σύναξη όπου γίνεται γλέντι κι ο καθένας τους προσφέρει ένα ή δύο αρνιά, για να μπορέσει το θύμα της κλοπής να αναπιάσει το κοπάδι του.
Μυθιστόρημα μακράς πνοής, γεμάτο ανατροπές που φανερώνουν ότι κατέχει και ελέγχει απόλυτα το υλικό του και την ικανότητα να φέρνει τα πάνω κάτω. Οι θύτες γίνονται θύματα, εξομολογήσεις εκ βαθέων, μυστικά κρυμμένα με επιμέλεια αποκαλύπτονται και ανατρέπουν προηγούμενες βεβαιότητες. Η αμάθεια και οι προλήψεις ανίατες: έχει αποδειχτεί πλήρως ότι ή Ερατώ δεν πάσχει από λέπρα κι όμως οι εκκλησιαζόμενοι μετά τη μετάληψή της το βάζουν στα πόδια και δεν μεταλαμβάνουν. Ο παράλογος φόβος δυναστεύει την ανθρώπινη ψυχή καθιστώντας τον άνθρωπο απάνθρωπο.
Η ανθρώπινη μοίρα ευμετάβλητη όπως το φεγγάρι σφραγίζει τις ανθρώπινες ζωές. Μπροστά σ' αυτό το αναπόδραστο ο συγγραφέας αναζητεί τη λύτρωση στη λυρική διάθεση και την καρτερία.
Χριστόφορος Λιοντάκης
(Περιοδικό ΦΡΕΑΡ, τ. 8, Ιούλιος - Αύγουστος 2014, σελ. 536-537)
