Ο ΑΝΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ

ΜΙΚΡΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ (ΕΞΑΝΤΛΗΜΕΝΟ) ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΣ

"ΛΑΪΚΕΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ":

Οι Απόκριες σηματοδοτούν την πλήρη ανατροπή των κανόνων, το αναποδογύρισμα και το ξεστράτισμα από την καθιερωμένη οδό της φυσικής τάξης. Η απλή και αυθόρμητη συνήθεια να φορούν οι άνθρωποι τα ρούχα τους ανάποδα μαρτυρεί το χαρακτήρα της αποκριάτικης περιόδου. Η μάσκα μπορεί να αποτελεί το άλλο πρόσωπο του χρόνου· ενσάρκωση των ψυχών που έχουν φύγει από τον κόσμο, ίσως και ανάμνηση τελετουργιών που ξεχάστηκαν. Πρόκειται για γονιμικές και, ταυτόχρονα, αποτρεπτικές μεταμφιέσεις, μυητικές και σατιρικές. Προκαλούν το γέλιο, αλλά πίσω από το προσωπείο τους κρύβουν την ίδια αγωνία που ταλανίζει τον άνθρωπο από καταβολής κόσμου.

Στη μυθολογία μας οι αναφορές σε μάσκες και μεταμφιέσεις είναι πυκνές. Ο Ζαγρέας, ο Κρητικός Διόνυσος, είναι παιδί φιδόμορφης μητέρας και ταυρόμορφος ο ίδιος. Τον αναζητούν οι Τιτάνες για να τον βλάψουν. Εκείνος, όμως, κρύβεται στο σπήλαιό του (ιερό σπήλαιο του θείου βρέφους). Για να μπουν στο άδυτο του νέου θεού μεταμφιέζονται με τίτανο (γύψο) και γίνονται αγνώριστοι. Όταν αποκαλύπτουν το πρόσωπό τους, το θείο βρέφος προσπαθεί να τους αποφύγει, να τους ξεγελάσει, και αλλάζει μορφές. Δηλαδή μεταμφιέζεται. Σταδιακά γίνεται νέος, γέρος, δράκοντας, λιοντάρι, τίγρης, άλογο, ταύρος. Τον πιάνουν ως ταύρο, τον κομματιάζουν και ο Δίας τον ανασταίνει μεταφυτεύοντας την καρδιά του σε ομοίωμα ανθρωπίνου σώματος, το οποίο παίρνει ζωή. Ίσως σε κανέναν άλλο μύθο δεν συναντούμε αυτήν την ποικιλομορφία των στοιχείων που συνδυάζουν μερικές από τις πτυχές των αποκριάτικων εκδηλώσεων: μάσκα, μεταμφιέσεις, κακά πνεύματα που προσπαθούν να κάνουν κακό, συμβολικός θάνατος και ανάσταση.

Η ανατροπή της φυσικής τάξης που δηλώνεται στον εορτασμό της Αποκριάς, στην απλή της μορφή, με τα ρούχα που φορούν ανάποδα και στον τελετουργικό απόηχό της ως ενθρόνιση ενός πλασματικού βασιλιά ή άρχοντα, ανιχνεύεται σε μια αρχαία γιορτή της Κρήτης: στα Έρμαια. Οι δούλοι και οι αφέντες άλλαζαν στάτους. Οι αφέντες υπηρετούσαν τους δούλους, όπως γινόταν και σε άλλες γιορτές του αρχαίου κόσμου...

Αυτός ο αντεστραμμένος, ο αναποδογυρισμένος κόσμος αποτελεί το βαθύτερο νόημα της ελληνικής αποκριάς σε εποχές πριν από την καθολική επικράτηση των αστικών (ή παράταιρα αστικοποιημένων) καρναβαλιών...

ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Εντυπωσιακή ξύλινη μάσκα της Κεντρικής Ευρώπης στον τύπο της Tschäggättä (από την περιοχή του  Lötschenta της Ελβετίας -συλλογή μας). Πρόκειται για τη μορφή μιας μάγισσας με χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα αληθινά δόντια από κάποιο μεγάλο ζώο (μάλλον άλογο), τα εξογκώματα στο πρόσωπο, τα αχτένιστα μαλλιά και, γενικά, εμφάνιση που τρομάζει. Ευρωπαϊκοί μύθοι και θρύλοι αιτιολογούν τις μεταμφιέσεις αυτού του τύπου παράλληλα με τις απηχήσεις της ιστορίας. Η δοξασία για τις περιοδικές επιστροφές των νεκρών συναντά τις μακρινές αναμνήσεις από ληστές μεταμφιεσμένους σε τέρατα. Στα ετήσια φεστιβάλ η μάσκα αυτού του τύπου φοριέται μόνο από ανύπαντρους άνδρες οι οποίοι κυκλοφορούν μόνο σε συγκεκριμένες ημέρες και συγκεκριμένες ώρες στους δρόμους.

Οι τρομακτικές ζωομορφικές και τερατόμορφες μάσκες αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα της Αποκριάς σε όλη σχεδόν την Ευρώπη...