ΤΟ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΓΛΥΚΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑΣ

 

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

 

Κάποτε ήταν το απαραίτητο γλύκισμα της κρητικής Πρωτομαγιάς. Μ' αυτό ξεκινούσε η μέρα, μ' αυτό κι ο μήνας. Απλό στην κατασκευή του, δεν απαιτούσε ειδικές γνώσεις ζαχαροπλαστικής, ούτε και περίπλοκες τεχνικές. Απαιτούσε μόνο αγάπη! Αγάπη για τη φύση, αγάπη για τον οικογένεια, αγάπη για τον άνθρωπο.

Μαγιολύτης ονομαζόταν το πρωτομαγιάτικο γλύκισμα της Κρήτης, επειδή μ' αυτό μπορούσε να λύσει κανείς τα μάγια, ν' αποφύγει τις απειλές των ακαταμάχητων υπερφυσικών δυνάμεων και να παρακάμψει την επικινδυνότητα του μήνα των λουλουδιών, δηλαδή μιας μεταβατικής εποχής που οδηγούσε στο καλοκαίρι. Το έλεγαν, όμως, και μαγιοδέντρι, και σαρανταδέντρι.

Η διαδικασία της παρασκευής του ξεκινούσε και ολοκληρωνόταν την τελευταία μέρα του Απρίλη. Τότε βγαίνανε οι γυναίκες με τα καλάθια στην ανθισμένη φύση και φρόντιζαν να μαζέψουν τα υλικά που χρειάζονταν. Πριν αναφέρω, όμως, τον τρόπο παρασκευής επιτρέψτε μου να μεταφέρω κι εδώ τη συγκίνηση που ένιωσα όταν, νεαρός και άγουρος ερευνητής του παραδοσιακού μας πολιτισμού, είχα την τύχη να μιλήσω με τους ανθρώπους που όχι μόνο το είχαν γνωρίσει, αλλά και το είχαν φτιάξει πολλές φορές. Ήταν αρχές της δεκαετίας του 1980, βρισκόμουν στη Μεσαρά κι εκεί άκουσα πρώτη φορά τη λέξη «Μαγιολύτης», εκεί μου περιγράψανε και τον τρόπο παρασκευής που θυμίζει μικρή τελετουργία. Δυστυχώς, το έθιμο αποτελούσε και τότε (1980-1990) παρελθόν, είχε αρχίσει να ατονεί στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και λίγο πριν από τα μέσα του είχε σχεδόν ξεχαστεί.    

Την τελευταία μέρα του Απρίλη, λοιπόν, ξεκινούσαν οι γυναίκες και μάζευαν σαράντα βοτάνια. Θυμάρι, φασκομηλιά, ρίγανη, θρούμπα, μάραθο, λαγουδόχορτο, αρχατζίκους (τοπική ονομασία για τα μυρώνια), σταφυλινάκους... Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής ήταν ζυμωμένοι με τη φύση, ήξεραν τα μυστικά της, ήξεραν να αξιοποιούν τον πλούτο της γης τους. Όταν συμπληρωνόταν ο μαγικός αριθμός 40, τότε και μόνο τότε, έπαιρναν τον δρόμο της επιστροφής. 40 βοτάνια χρειάζονται για το μαγιάτικο γλύκισμα, ούτε 39 ούτε 41. Φτάνοντας στο σπίτι τ' ανακάτευαν όλα μαζί, τα ψιλόκοβαν, πρόσθεταν μέλι και γάλα, πρόσθεταν και ξηρούς καρπούς και τ' άφηναν να «αστρονομιστούν» όλη τη νύχτα κάτω από τον έναστρο ανοιξιάτικο ουρανό.

Το πρωί το γλύκισμα - ελιξίριο του Μαΐου ήταν έτοιμο. Κι έπρεπε να φάνε απ' αυτό όλα τα μέλη της φαμίλιας, μικροί και μεγάλοι, νέοι και γέροι. Κάποιοι πίστευαν ότι έπρεπε να δοθεί και στους περαστικούς και στους γείτονες. Θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη η προστασία από τις απειλές του μήνα της μαγείας, αν δοκίμαζαν σαράντα στόματα το σαρανταδέντρι τους. Κι αν ρωτούσες γιατί μέλι και γάλα, θα σου απαντούσαν ότι κι η μέλισσα μαζεύει από σαράντα λογιών λουλούδια το μέλι της, κι η αίγα τρώει σαράντα λογιώ βοτάνια για να γεμίσουν οι μαστοί της με γάλα.

Το ίδιο γινόταν και με το μεσημεριανό φαγητό. Έπρεπε να το παρασκευάσουν με 40 λογιών υλικά, συνήθως χόρτα (βρούβες) και βότανα. Γι' αυτό και ένα από τα πιο συνηθισμένα εδέσματα της Πρωτομαγιάς ήταν το σφουγγάτο με σαράντα χόρτα, λουλούδια και βότανα.

Μπορεί να τα βρίσκει περίεργα όλα αυτά ο σημερινός άνθρωπος. Αλλά αν ψάξει το βαθύτερο νόημά τους θα καταλάβει ότι αποκαλύπτουν τη βαθύτερη σχέση των παραδοσιακών πληθυσμών με τη φύση. Οι παππούδες κι οι προπαππούδες μας ζούσαν μέσα στη φύση, αντλούσαν ιδέες από τη φύση, την αισθάνονταν σαν σπίτι τους κι ας μην ήξεραν να λένε μεγάλα λόγια, όπως γίνεται σήμερα.

Στις πιο σημαδιακές ημέρες του χρόνου η μαγική σκέψη των ανθρώπων κατέφευγε στη σαγήνη των λεγόμενων μαγικών αριθμών. Μεταφέρω κι εδώ μια μικρή περικοπή από το βιβλίο μας «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη - Έθιμα στον κύκλο του χρόνου» (σελ. 228-229) για τη σημασία του αριθμού που αποτελεί κλειδί για το ξεχασμένο πρωτομαγιάτικο γλύκισμα των Κρητών. Τον αριθμό 40:

«Συνηθισμένος σε μαγικές και θρησκευτικές πρακτικές ο αριθμός 40 προσλαμβάνει συμβολικό χαρακτήρα, μεταβάλλεται ο ίδιος σε σύμβολο της επιθυμητής προστασίας απέναντι στις βλαπτικές δυνάμεις. Ας θυμηθούμε τα σαράντα κύματα από τα οποία περνούν τον μεταξόσπορο κατά τη γιορτή των Αγίων Σαράντα, τις 40 ημέρες της καθαρτικής νηστείας, τις επίσης 40 ημέρες των μνημοσύνων, αλλά και τις αντίστοιχες ημέρες που απαιτούνται για να επέλθει η κάθαρση ύστερα από την επαφή με το μίασμα του θανάτου. Στην περίπτωσή μας οι συνεχείς επαναλήψεις του δημιουργούν ένα ισχυρότερο περιβάλλον, αδιαπέραστο από τις όποιες επιβουλές».